Aby przetrwać stałe ataki antygenów chorobotwórczych, nasz organizm musi być zaopatrzony w mechanizmy obronne, które umożliwiają wczesne rozpoznanie wrogiego antygenu i szybkie wdrożenie procesów samoobrony. Funkcje te pełni tzw. układ immunologiczny. To on steruje wszystkimi procesami odpornościowymi w żywym organizmie. Na układ ten składają się pewne wyspecjalizowane komórki, tkanki i narządy jak również związki chemiczne natury białkowej o charakterze przeciwciał, krążące w płynach ustrojowych.

Pierwszą linię obrony przed szkodliwymi czynnikami środowiskowymi stanowi skóra i błony śluzowe oraz bariera – krew płyn mózgowo-rdzeniowy. Jeżeli zawiedzie funkcjonowanie tych fizycznych barier (np.: przy zranieniu skóry), uruchomione zostają dalsze mechanizmy obronne. Najpierw uwolnieniu ulegają substancje biochemiczne, które inicjują reakcję zapalną nieswoistą. Jednocześnie organizm zwiększa produkcję krwinek białych o właściwościach żernych (fagocytarnych), których celem jest bezpośrednie zaatakowanie i zniszczenie intruza. Ta faza obrony demonstrowana jest często wzrostem temperatury ciała. Jest to faza odporności nieswoistej.

Dalsza aktywizacja układu immunologicznego polega na włączeniu się w proces zwalczania obcego antygenu specjalnych komórek, tzw. limfocytów-T i limfocytów-B. Limfocyty-T dojrzewają w grasicy, zaś limfocyty-B w szpiku kostnym. Obowiązkiem tych wyspecjalizowanych komórek immunologicznych jest dokładne zdiagnozowanie czynnika chorobotwórczego i wdrożenie produkcji substancji chemicznych o charakterze swoistych przeciwciał, których niszczące działanie jest skierowane przeciwko temu konkretnemu antygenowi. Po wyeliminowaniu czynnika chorobotwórczego reakcja immunologiczna zostaje wyłączona. Zaczyna się zdrowienie.

Po powtórnym kontakcie z tym samym czynnikiem chorobotwórczym, reakcja obronna organizmu przebiega już bardzo szybko ponieważ organizm nasz dysponuje obecnie pewną porcją gotowych przeciwciał, a poza tym znacznie szybciej dochodzi do aktywacji układu immunologicznego, który nauczył się przy poprzednim kontakcie sprawnie rozpoznawać intruza i natychmiast reagować na niego.

Niszczenie czynnika chorobotwórczego może przebiegać różnie: przez bezpośredni kontakt z komórkami fagocytującymi lub przez produkcję cytotoksyn niszczących komórki intruza, względnie uniemożliwiających ich funkcję życiowe. Cytotoksyny znajdują się w krwiobiegu oraz w układzie limfatycznym. Limfą przenoszone są po całym organizmie. Węzły chłonne, będące skupiskami tkanki limfatycznej, stanowią na drodze przepływu limfy (chłonki) filtry, których celem jest przechwycenie wnikającego do organizmu intruza chorobotwórczego, umiejscowienie zakażenia i szybkie zniszczenie tego antygenu, nim dojdzie do rozprzestrzenienia się infekcji po całym ustroju.

Węzły chłonne stanowią jak z powyższego wynika skupiska tkanki o bardzo dużej aktywności immunologicznej, podobnie jak szpik kostny, grasica, śledziona, wątroba, migdałki, wyrostek robaczkowy oraz kępki Peyera w obrębie jelita.

Prawidłowo funkcjonujący system immunologiczny chroni nas nie tylko przed czynnikami chorobotwórczymi atakującymi organizm z zewnątrz. Spełnia on bardzo istotną rolę również w eliminowaniu z ustroju wszelkich nietypowych komórek, które w ciągu życia mogą pojawić się w naszym organizmie w wyniku nieprawidłowych podziałów komórkowych. 

Dopóki nasz system immunologiczny funkcjonuje sprawnie, jesteśmy w stanie zachować zdrowie. Musimy jednak pamiętać, że układ ten często bywa nadmiernie obciążony i wtedy mogą się załamać procesy samoobrony. Dysfunkcję układu immunologicznego może wywołać szereg czynników: niewłaściwe odżywianie, przemęczenie, stres, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, a nade wszystko chemiczne skażenie środowiska, a więc wody, gleby, powietrza, żywności.

Aby chronić układ immunologiczny przed nadmiernym przeciążeniem i utrzymać go w stanie pełnej czynności i gotowości do walki z atakującymi nas antygenami chorobotwórczymi należy przestrzegać higienicznego trybu życia. Jednak nie jesteśmy w stanie w dobie dzisiejszej uciec przed negatywnym wpływem skażonego środowiska. Dlatego musimy nauczyć się czynnie wspomagać nasz układ odpornościowy.